AIV: Stel democratische waarden centraal in internationale AI-strategie

De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) maakt zich zorgen over de gevolgen van artificiële intelligentie voor publieke waarden, maatschappelijke ruimte en het functioneren van de democratische rechtsorde. In een vandaag verschenen advies pleit de raad daarom voor een nadrukkelijke en richtinggevende internationale rol van Nederland bij de ontwikkeling en toepassing van AI. 

AI ontwikkelt zich razendsnel tot een geopolitieke machtsfactor. Het gebruik ervan groeit wereldwijd in diplomatie, defensie, economie en informatievoorziening. Tegelijkertijd staan internationale waarborgen voor publieke belangen en democratische principes onder toenemende druk. De AIV waarschuwt dat Nederland zich niet kan permitteren aan de zijlijn te blijven staan, nu standaarden en spelregels voor AI in toenemende mate worden vormgegeven door dominante staten en technologiebedrijven. Zonder strategische inzet dreigt verlies van publieke grip op systemen die bepalen wat zichtbaar is, hoe besluiten tot stand komen en wie toegang krijgt tot essentiële voorzieningen. 

AIV-voorzitter Bert Koenders: “Nederland moet binnen Europese kaders actief coalities smeden, investeren in publieke alternatieven en zich diplomatiek inzetten voor internationale afspraken die publieke waarden beschermen – zonder innovatie onnodig te remmen. Dat vergt politieke daadkracht, multilaterale samenwerking en betrokkenheid van het bedrijfsleven.”

Benut Nederlandse positie en versterk regie

Nederland beschikt over stevige uitgangsposities: van kennisinstellingen en halfgeleidertechnologie tot ethisch AI-beleid en digitale infrastructuur. Toch ontbreekt het aan een internationale strategie die deze kwaliteiten verbindt. De AIV pleit voor meer bestuurlijke samenhang, één aanspreekpunt voor internationale AI-samenwerking en het actief verminderen van afhankelijkheden, zoals van buitenlandse cloudproviders. Daarbij moet AI-beleid duidelijk sturen op publieke belangen: innovatie moet bijdragen aan transparantie, rechtvaardigheid en zeggenschap. Alleen met koersvaste regie behoudt Nederland invloed in een snel internationaliserend AI-landschap. 

Investeer in Europese AI-infrastructuur en toezicht

De adviesraad stelt dat AI-toepassingen diep ingrijpen in publieke waarden: ze beïnvloeden wat zichtbaar is, hoe besluiten worden genomen en wie toegang krijgt tot voorzieningen. Gezamenlijk Europees optreden is nodig om standaarden te bepalen, invloed uit te oefenen op mondiale kaders en publieke belangen te beschermen. De Europese AI-verordening biedt een basis, maar moet worden versterkt met investeringen in een eigen, publiek gestuurd AI-ecosysteem. Door technologie te ontwikkelen die uitlegbaar, controleerbaar en waarde-gedreven is, kan Europa een geloofwaardig alternatief bieden voor commercieel en geopolitiek gestuurde AI. 

Werk aan mondiale kaders en diplomatieke inzet

Transparantie, datatoegang en verantwoordelijkheid mogen niet het voorrecht zijn van een select aantal staten of bedrijven. De AIV pleit daarom voor actieve Nederlandse betrokkenheid bij de ontwikkeling van mondiale spelregels binnen fora als de VN en de Raad van Europa. Juist nu verschillende landen uiteenlopende normen hanteren of eerdere afspraken loslaten, is het van belang dat Nederland zich inzet voor robuuste, inclusieve en uitvoerbare afspraken. Dat vergt een consistente diplomatieke strategie die de technologische, geopolitieke en democratische belangen van Nederland en Europa samenbrengt.